به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتاردرمانی دارد. خدمات گفتاردرمانی سنین نوزادی تا بزرگسالی را شامل می شود که بهترین زمان برای مداخله بسته به نوع مشکل متفاوت است. در کودکان، ۳ سال اول زندگی که زمان طلایی رشد گفتار و زبان محسوب می شود، بهترین زمان برای درمان می باشد. بعضی از والدین با اکتفا کردن به نظرات اطرافیان و حتی گاها پزشکان مبنی بر اینکه کودک حالا حالاها فرصت برای زبان باز کردن دارد، در پیگیری درمان تعلل می کنند و کودک زمان طلایی درمان را از دست می دهد. در افراد بزرگسالی که دچار آسیب مغزی (سکته مغزی، ضربه مغزی, بیماری های مغز و اعصاب) شده اند، دوره ی طلایی درمان ۶ ماه اول پس از آسیب می باشد (لازم به ذکر است که درمان افراد دچار اختلال بلع باید سریعا انجام شود تا فرد دچار اختلالات تنفسی نشود) .

 در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود که بررسی وضعیت زبانی فقط باید توسط آسیب شناس گفتار و زبان انجام شود . مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتاردرمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.

 برای آگاهی بیشتر از مواردی که نیاز به ارزیابی گفتار و زبان هست به بخش اختلالات گفتار و زبان رجوع کنید.

لکنت زبان : وجود ناروانی در جریان گفتار که می تواند شامل یک یا چند تا از علایم تکرار، مکث، کشیده گویی، گیر در طول گفتار کودکان یا بزرگسالان باشد.

لکنت رشدی : معمولا در کودکان زیر ۶ سال تکرار کلمه یا اول کلمه دیده می شود که بیشتر به دلیل رشد گفتار و زبان آنها و بالا بودن سطح هیجانات و دشواری در مدیریت آن در کودکان می باشد. این تکرارها یا کشیده گویی ها اگر در کمتر از ۱۰ درصد کلمات باشند و به سمت قفل شدن و بیشتر شدن لکنت نروند ناروانی طبیعی هستند که جای نگرانی نیست. اما چه زمانی نیاز به مداخله است:

• کودک در بیش از ۱۰ درصد کلمات لکنت کند.
• قفل کردن در کلمات دیده شود.
• لکنت به سمت بدتر شدن پیشرفت کند.
• کودک از مشکل خود آگاه باشد.

در بسیاری از موارد در بزرگسالان نیز سن آغاز لکنت مربوط به دوران کودکی این افراد می شود مگر اینکه فرد پس از یک شوک عاطفی یا آسیب مغزی دچار لکنت شده باشد که درمان آنها متفاوت خواهد بود.

 لازم به ذکر است که لکنت در تمامی سطوح از خفیف تا شدید در تمامی سنین قابل درمان یا قابل کنترل می باشد به شرط آنکه همکاری لازم از سوی فرد بزرگسال یا خانواده ی کودک انجام گیرد. درمان لکنت ممکن است زمان بر باشد و صبر و حوصله و تمرین مداوم کلید اصلی درمان است.  .

پریده گویی : پریده گویی یا کلاترینگ یکی دیگر از اختلالات ناروانی در جریان طبیعی گفتار است که با لکنت تفاوت دارد. سرعت گفتار بالا و یا نامنظم، ناروانی های بیش از حد و اغلب همراه با علایم دیگری مانند خطاهای تلفظی و مشکلات توجه و تمرکز در پریده گویی دیده می شود. در این اختلال به این علت که فرد تند تند صحبت می کند و کلمات را جویده جویده بیان می کند  وضوح گفتار پایین است و فهم گفتار برای شنونده مشکل است. اغلب از فرد درخواست می شود تا صحبت خود را بار دیگر تکرار کند و آهسته تر صحبت کند.

کودکانی با اختلال یادگیری به رغم کمک دیگران و مداخلات مختلف در یادگیری مهارت های تحصیلی و استفاده از آنها مشکل دارند. اشکالات دیکته نویسی، خواندن و ریاضی در مدرسه رایج است. همچنین دشواری در هجی کردن کلمات، درک متن خوانده شده و اشتباهات نگارشی نیز دیده می شود.مهارت های تحصیلی فرد در یک یا چند درس بسیار ضعیف تر از سن تقویمی او هستند و در عملکرد تحصیلی و شغلی یا در فعالیت های زندگی روزمره اختلال به وجود می آورند.

معلولیت های ذهنی، مشکلات بینایی یا شنوایی اصلاح نشده یا سایر اختلالات ذهنی یا نورولوژیک، شرایط ناگوار روانی اجتماعی، عدم آشنایی کافی با زبانی که دروس تدریس می شوند، یا پایه ی تحصیلی ضعیف نمی توانند توضیح بهتری برای مشکلات یاگیری باشند.

اختلالات بلع به علت مشکلات حسی, ضعف و عدم هماهنگی عضلات درگیر در بلع می باشند که می توانند از تاخیر رشدی عمومی، فلج مغزی، آسیب مغزی در کودکان و بزرگسالان نشات بگیرند. افرادی با این اختلال ممکن است علائم سرفه و خفگی هنگام بلع غذا و مایعات، آبریزش دهان، دشواری در جویدن و قورت دادن غذا, عفونت ریه، کاهش وزن و… را تجربه کنند. درمان اختلال بلع یا دیسفاژی به صورت ارائه ی راهکارهای جبرانی به منظور کاهش مشکل و انجام تمریناتی جهت بهبود عملکرد عضلات دخیل در بلع فرد بیمار و همچنین افزایش سطح هوشیاری او انجام می گیرد.

گفتاردرمانی در زمینه ی اختلالات بلع نوزادن زودرس، کودکان با تاخیر رشدی یا مشکلات عصبی عضلانی و افراد بزرگسال درگیر بیماری های مغز و اعصاب و یا سکته ی مغزی خدمت رسانی می کند.

اختلالات صدا ناشی از مشکلات حنجره، پلیپ و زگیل تارهای صوتی، فلجی یا پارگی تارها، استفاده ی نامناسب از صدا می باشد. اشخاص دچار این مشکلات ممکن است از خستگی حنجره، خشونت صدا, تغییر در زیر و بمی صدا، نفس آلودگی، درد یا احساس جسم خارجی در گلو، قطع شدن مقطعی صدا یا بی صدایی کامل رنج ببرند که تشخیص اولیه ی مشکل آنها با پزشک متخصص گوش، حلق و بینی خواهد بود. پزشک پس از انجام معاینات و اقدامات لازم ممکن است صدا درمانی را برای کاهش مشکلات فرد بیمار تجویز کند.

 دامنه ی خدمات گفتاردرمانی در حیطه ی صدا استفاده کنندگان حرفه ای از صدا مانند آموزگاران، قاریان قرآن، مداحان ،خوانندگان و… را نیز در بر می گیرد. مشاورات بهداشت حرفه ای به منظور جلوگیری از آسیب های احتمالی برای این افراد انجام خواهد شد.

آفازی یا زبان پریشی نقصی زبانی است که درک، بیان، خواندن و نوشتن فرد بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد. این نقص به سبب آسیب مغزی در پی سکته ی مغزی، تومور مغزی, ضربه ی مغزی، بیماری های مغز و اعصاب مانند فلج مغزی، ام اس، پارکینسون، آلزایمر و… ایجاد می شود. آفازی ممکن است خیلی شدید باشد به طوریکه فرد بیمار توانایی هیچ گونه ارتباطی را نداشته باشد یا خیلی خفیف باشد به گونه ای که فرد خطاهای ریز گفتاری داشته باشد. ارزیابی این اختلال توسط آسیب شناس گفتار و زبان صورت می گیرد و تست های تشخیصی برای تعیین شدت و نوع اختلال استفاده می شود. راهکارهای درمانی زیادی برای این اختلال وجود دارند که بسته به شرایط بیمار و نوع آسیب او رویکرد مناسب درنظر گرفته خواهد شد. زبان پریشی ممکن است با سایر اختلالاتی مثل دیزآرتری، آپراکسی و اختلالات بلع همراه باشد.

شکاف کام و لب یکی از نقایص رایج ناهنجاری های صورت در دوران جنینی می باشد. این نقص می‌تواند به صورت سندرومی یعنی جزئی از یک بیماری و یا غیر سندرومی باشد. در شکاف لب، شکافی در لب بالا بین دهان و بینی وجود دارد که می‌تواند از یک شکاف کوچک در قسمت رنگی لب تا یک شکاف کامل در یک طرف و یا در دو طرف لب بوده و تا بینی گسترش یابد. اما در شکاف کام، سقف دهان به طور کامل پیوند نخورده است که می‌تواند از یک شکاف در پشت کام نرم تا تقریباً یک شکاف کامل سقف دهان (کام نرم و سخت) باشد. گاهی کودکان شکاف کام و لب را با هم دارند که این نوع از شکاف از لب تا کام نرم یا سخت گسترش می‌یابد. این نقص معمولا راحت تشخیص داده می شود اما گاهی شکاف ممکن است به صورت زیر مخاطی وجود داشته باشد که در این صورت ظاهر دهان و کام طبیعیست اما در پشت کام فضای خالی وجود دارد. گام اول مداخله در این اختلال حل مشکلات تغذیه ای کودک است که تغذیه از طریق شیشه شیر های مخصوص انجام می گیرد. درمان شکاف کام درمانی تیمی است که جراح گوش، حلق و بینی، متخصص اطفال، جراحی پلاستیک، فک و صورت، آسیب شناس گفتار و زبان، ارتودنتیست و… در آن مشارکت دارند. این کودکان ممکن است اختلالات بلع, اختلالات تلفظی و اختلالات تشدید صدا که منجر به کاهش وضوح گفتار می شود را تجربه کنند که آسیب شناس گفتار و زبان در رفع این مشکلات می تواند نقش به سزایی داشته باشد. درمان در این افراد متناسب با هر فرد و مشکل او انجام خواهد گرفت.

گفتار درمانی می تواند به کودکان کمک کند تا واضح تر صحبت کنند. این موضوع به کودکان احساس اعتماد به نفس بیشتری در هنگام صحبت کردن به آنها می دهد. پس درمان این اختلالات گفتاری در اعتماد بنفس، زندگی اجتماعی، جلوگیری از گوشه گیری و…کمک می کند. گفتار درمانی می تواند به کودکان با اختلالات خواندن و نوشتن کمک کند تا حروف را بهتر درک کنند، صداها و حروف را در کلمات بهتر تشخیص دهند و تمایل به مطالعه و خواندن از این طریق در کودکان افزایش می یابد. گفتاردرمانی می تواند با درمان افراد دارای لکنت در هر سنی، طعم صحبت بدون نگرانی در شرایط مختلف زندگی اجتماعی را بچشاند.

گفتار درمانی می تواند به فرد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار، درک کردن صحبت دیگران و حتی بلع خود را از دست داده است کمک کند. حتی در صورتی که آسیب به قدری شدید و گسترده باشد که توانایی صحبت کردن را به میزان بسیار زیادی از دست داده باشد باز می توان با “روش های ارتباطی مکمل و جایگزین” به فرد کمک کرد تا ارتباط برقرار کند.